کد مطلب:24713 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

1ـ چگونه مي توانيم به مقام عرفان و معرفت الهي برسيم؟

عرفان دو جنبه دارد، 1ـ جنبه نظري، اين عرفان در درجه اول قرآن و سپس فرهنگ انبياء و امامان(ع) است 2ـ جنبه عملي آن كه اجراي همان جنبه نظري است. رسيدن به واقعيات اصيل عرفاني چه در جنبه نظري و چه در عملي جز از طريق مكتب الهي ميسر نيست، زيرا محور در عرفان خداوند است و بس. انسان منهاي اين عرفان، موجودي ناقص و مريض و درختي بي ثمر است.
سير عارفانه از تزكيه درون شروع مي شود و با اتصال به ملكوت و رسيدن به مقام قرب الهي و آراسته شدن نفس به حالت مطمئنه، راضيه و مرضيه ختم مي گردد. لازم است در اينجا توضيحي درباره شخص عارف ارائه گردد؛ عارف انساني است كه با شاگردي در مكتب اولياء و انبياء و همنشيني با اصفياء و كمك گيري از راه اين بزرگان علم و دين به شناخت حقايق اصيل موفق گشته و عملاً به نور آن حقايق آراسته شده است. عارف انساني است كه در راه حق، غرق اطاعت و بندگي است. او از شيطان بار نبرده و جز خدا نخواسته و نديده و نشنيده است و جز حق نگفته است.
آيه الله جوادي آملي مي گويد: راه رسيدن به حكمت عبادات اين است كه عابد چيزي جز معبود نبيند كه اگر عابد چنين شود، عابد عارف مي شود.
اصول كلي زندگي عارفان:
در اين زمينه با توجه به آثاري كه از وحي و انبياء و امامان در اختيار است يازده برنامه به عنوان ريشه هاي حيات عرفان عاشق بيان شده است:
1ـ هوش در دم(نفس)؛ عبارت از عدم غفلت از گذر عمر حتي يك لحظه، يعني هر نفسي كه فرو مي رود و بر مي آيد و در بين آن بايد از سر حضور و آگاهي باشد و غفلت در آن راه نيابد.
2ـ نظر بر قدم؛ فخر الدين كاشفي گويد: نظر بر قدم اشارت به سرعت سير سالك بود در قطع مقامات هستي و طي عتبات خود پرستي.
3ـ سفر در وطن؛ سفر بشر و انسان از خوي بشري به صفات ملكي و از صفات ذميمه به اوصاف حميده را گويند.
4ـ خلوت در انجمن؛ آنچنان غرق ايمان باشد كه هيچ چيز او را از ياد خدا باز ندارد همچنان كه در سوره نور آيه 37 داريم« رجال تلهيهم تجاره و لا بيع عن ذكر الله» داراي حالتي است كه تجارب كسب و داد و ستد و زد وخورد مردم با هم او را از ياد خدا باز نمي دارد.
5ـ ياد كرد؛ به معناي ذكر است چه لفظي و چه قلبي(ذكري كه انسان را به حركت درآورده و به سوي خدا رهنمون كند.)
6ـ بازگشت؛ كنايه از رجوع ذاكر به سوي خداوند است در هنگام ذكر.
7ـ نگاهداشت؛ عبارت از نگهداري قلب از دخول خواطر است. كه پيامبر(ص) خواطر را از سوءظن، شك و ترديد، ريا و شرك، نفاق و كفر و بددلي و سخت دلي معنا كرده اند و گفته اند چنين خواطري مانع از حركت انسان به سوي خداست.
8ـ يادداشت؛ توجه صرف به خداوند و مشاهده انوار او جدا از الفاظ و كلمات. خدا را حضور بي غيب داند.
9ـ وقوف عددي؛ رعايت عدد در ذكر قلبي براي جمع خواطر متفرقه، عدد ذكر و يا هر واقعيتي را بايد بر طريق آنچه دستور داده اند(در روايات، قرآن و احاديث) رعايت كرد و گفته اند: در ذكر قلبي چون عدد از بيست و يك بگذرد و اثر ظاهر نشود دليل باشد بر بي حاصلي آن عمل.
10- وقوف زماني؛ يعني سالك در همه زمانها و وقتها بر احوال خود آگاه باشد.
11ـ وقوف قلبي؛ آن را به دو معنا گرفته اند: يكي توجه به حق در هنگام ذكر، ديگري نبودن چيزي در دل جز خدا، تمامي اين يازده فصل نشان مي دهد كه اصل همه فضائل و مبدأ تمامي خوبيها(اصلاح قلب) است.
از عبوديّت تا ربوبيّت:
كمال و قدرتي كه در اثر عبوديّت نصيب بشر مي گردد مراحلي دارد:
مرحلة اول: ربوبيّت و ولايت بر نفس امّاره كه در اثر آن روشن بيني پيدا مي شود. نماز و روزه دو مورد از كارهايي است كه خداوند انسانها را براي دستيابي به اين مرحله، بدان سفارش مي كند:«يا ايَّها الذين آمنوا استعينوا بالصَّبر و الصلوه».
مرحله دوم: تسلط بر نيروي متخيّله؛ نيرويي كه ذهن ما بواسطه آن هر لحظه از موضوعي متوجه موضوع ديگر مي گردد و اين قوه در اختيار ما نيست بلكه ما در اختيار اوييم.
مرحله سوم: اين است كه روح قدرت و ولايت و ربوبيتش به مرحله اي مي رسد كه در بسياري از چيزها از بدن بي نياز مي گردد، در حالي كه بدن صد در صد نيازمند به روح است. اين بي نيازي گاهي در چند لحظه، گاهي مكرر و گاهي به طور دائم صورت مي گيرد و همان است كه «خلع بدن» ناميده مي شود.
مرحله چهارم: در اين مرحله، بدن از هر لحاظ تحت فرمان و اراده شخص درمي آيد به طوري كه در محدوده حوزه بدن خود شخص اعمال خارق العاده اي سر مي زند.
مرحله پنجم: بالاترين مراحل است و آن عبارت است از اين كه حتي طبيعت خارجي نيز تحت نفوذ اراده انسان قرار مي گيرد و مطيع او مي شود، معجزات و كرامات و بزرگان و پيامبران از اين مقوله اند.
البته در اين راه مواردي نيز بيان شده كه با وجود مستحبي بودن آنها، كمك فراواني به رسيدن به درجه عرفان مي كنند. ازجمله اين موارد عبارتند از:
1ـ شب زنده داري(خواندن نماز شب): امام حسن عسكري(ع) مي فرمايند:«الوصول الي الله سفر لا يدرك الاّ بامتطاء اللَّيل؛ رسيدن به لقاء الله سفري است كه در آن نمي توان به مقصد رسيد مگر به وسيلة شب زنده داري»(1).
2ـ اهميت دادن به نمازهاي واجب و در كنار آنها نوافل: شيخ طوسي از حضرت امام حسن عسكري(ع) روايتي نقل مي كند كه در آن بجا آوردن پنجاه و يك ركعت نماز در هر روز يكي از نشانه هاي شيعيان راستين شمرده شده است. متن روايت چنين است:«علامات المؤمنين خمس؛ صلوه الاحدي و الخميس، و زياره الاربعين، التَّختّم في اليمين، و تعفير الجبين، و الجهر بسم الله الرَّحمن الرّحيم»(2).
علامت اهل ايمان پنج تا است: بجاي آوردن 51 ركعت نماز(در هر روز)، خواندن زيارت اربعين، قرار دادن انگشتر(حجاز) در انگشتان در دست راست، ماليدن پيشاني(در هنگام سجده)بر خاك و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحيم (در هنگام قرائت نماز).
در توضيح فراز اول روايت لازم است به اين نكته اشاره شود كه مقصود حضرت از 51 ركعت نماز، 17 ركعت نمازهاي واجب و 34 ركعت نوافل آنهاست. البته نافله به نمازهاي مستحبي گويند اما چون براي نافله هاي نمازهاي واجب تأكيد فراوان شده و به ويژه در مورد نافله هاي شب سفارش بيشتري صورت گرفته است، به اين جهت در اين روايت انجام آنها در كنار نمازهاي فريضه يكي از نشانه هاي اهل ايمان و شيعيان اعلام شده است.(3)
3ـ سجده هاي طولاني: امام حسن عسكري(ع) همواره در مورد سجده هاي طولاني به شيعيانش توصيه كرده و مي فرمود:« اوصيكم بتقوي الله و الوَرَع في دينكم و الاجتهاد لله ... و طول السجود»(4)؛ شما را به پارسايي و پرهيزگاري در دينتان و تلاش براي خدا ... و انجام سجده هاي طولاني سفارش مي كنم.
سجده هاي طولاني و خاكساري در برابر حق آثار ارزشمندي براي بندگان خداجوي به همراه دارد و نزديكترين و ميانبر ترين راه به سوي حق زماني است كه انسان سر بر آستان ربوبي گذاشته و نهايت بندگي خود را به نمايش مي گذارد. انشاءالله با انجام آنچه گفته شد، بتوانيم گامي در جهت شناخت خود و در نهايت شناخت و معرفت الهي برداريم.
براي مطالعه بيشتر مي توان به كتابهاي زير مراجعه نمود:
ـ سيري در تصوف ـ مدرسي چهادهي ـ نشر اشراقي تهران 1359.
ـ دين و عرفان ـ محمد تقي فعالي ـ نشر زلال كوثر ـ چاپ اول ـ قم بهار 1381.
ـ برنامه سلوك در نامه هاي سالكان ـ علي شيرواني.
ـ عرفان اسلامي ـ حسين انصاريان.
ـ چهل منزل سلوك ـ سيد كاظم ارفع


منابع و مآخذ
1ـ بحار الانوار، ج75، ص380.
2ـ مصباح المتهجد، ص788؛ وسائل الشيعه، ج13، ص478.
3ـ نشريه مبلغان، ش41، ص19 و 20.
4ـ وسائل الشيعه، ج6، ص378.